"آلن دژان" و انقلاب اسلامی ایران

"آلن دژان" عکاس خبری که در دهه هفتاد میلادی برای آژانس عکس "سیگما"  و سپس برای "کوربیس" عکاسی می کرد در آستانه انقلاب اسلامی به ایران آمد و از آنچه در بهمن 1357 و هفته های منتهی به آن در ایران به وقوع می‌پیوست عکاسی کرد."آلن دژان" عکاس فرانسوی عضو آژانس عکس "سیگما"و"کوربیس"که به خاطر مجموعه عکس هایش از انقلاب الجزایر، جنگ ویتنام و بحران نیکاراگوئه در جهان عکاسی خبری شناخته می‌شود در آستانه انقلاب اسلامی در ایران به کشورمان آمد و چند هفته ای را در ایران ماند.

 

انقلاب به روایت عکاس فرانسوی

"ژیل پرس" عکاس فرانسوی یکی از مشهورترین عکاسان انقلاب اسلامی است که مجموعه‌ای منحصر به فرد از مردم و جامعه ایران در ماه‌های پس از انقلاب اسلامی را عکاسی کرده است."ژیل پرس" عکاس خبری فرانسوی مقارن با انقلاب اسلامی در سفری پنج هفته‌ای به ایران از دسامبر ۱۹۷۹ تا ژانویه ۱۹۸۰ یعنی آذر و دى ۱۳۵۸ و در ماه‌های پرتلاطم سال 1358 گزارشی مصور از وقایع ماه‌های نخست انقلاب تهیه کرد.این عکاس حاصل سفر خود به ایران را در کتابی با 101 صفحه که شامل 98 عکس سیاه و سفید بود در همان سالها به چاپ رساند. مجموعه او از نماز جمعه تهران تا تشیع پیکر شهید مفتح در قم، تجمع ها و تظاهرات مردم به مناسبت تسخیر لانه جاسوسی، آمادگی مردم در دفاع از انقلاب اسلامی تا زندگی عادی مردم کوچه و بازار در شهرهای تهران، تبریز، قم، مهاباد و سنندج را در بر می‌گیرد.وجه منحصربه فرد عکس‌های "پرس" آن است که او در انتخاب سوژه بیش از آنکه فعل و انفعالات سیاسی را مد نظر قرار دهد توجه خود را به جامعه ایران معطوف کرده است. نگاه دقیق و هنرمندانه در کنار این سوژه یابی منحصر به فرد باعث شده مجموعه او به مجموعه‌ای کم نظیر و در عین حال مستند از وضعیت جامعه ایران در زمان انقلاب اسلامی تبدیل شود.تصویر تظاهرات مردم شهرها و روستاها، ناامنی های اشرار و ضدانقلاب در مناطق مرزی، ثبت فضاهای فرهنگی مساجد و مراکز آموزشی، اجتماعات زنان و مردان، نقش کودکان و جوانان و تلاش در جهت بیان ارزشها و احساسات و باورهای مردم چیزی است که در مجموعه این عکاس قابل مشاهده است. سری اول عکس های ژیل پرس که در زیر مشاهده می کنید مربوط به عکاسی او از تهران چند ماه پس از انقلاب است.

در جاده تهران
 

نخست وزیری شاپور بختیار

36سال پیش در چنین روزهایی شاپور بختیار آخرین نخست وزیر شاه تلاش می کرد جلوی انقلابی که در حال وقوع بود را بگیرد اما این تلاش پس از پنج هفته پرماجرا با سرنگونی دولت او و انقلاب اسلامی به پایان رسید.شاپور بختیار در شانزدهم دی ماه 1357 با سقوط کابینه کوتاه مدت ازهاری در دی 1357 به عنوان آخرین نخست وزیر شاه، مأمور شد تا رژیم پهلوی را از نابودی نجات دهد. وی که به مدت بیش از 30سال در عین عضویت در جبهه ملی روابط پنهانی خود را با رژیم پهلوی حفظ کرد، یک سال قبل از احراز مسئولیت نخست وزیری همراه با چهره هایی مانند کریم سنجابی و داریوش فروهر در خرداد 1356 نامه سرگشاده‌ای به شاه نوشته و در آن خواستار فضای باز سیاسی در کشور شده بود.کابینه بختیار در حالی روی کار آمد که نهضت اسلامی، سراسر کشور را فراگرفته بود و هیچ قدرتی در رژیم، توان رویارویی، مقابله و سرکوب آن را نداشت. بختیار به عنوان آخرین نخست وزیر پهلوی سعی کرد با اعطای امتیازات گوناگون به مردم، سیل اعتراضات را کاهش دهد.بختیار آخرین تیر ترکش شاه برای فرونشاندن انقلاب مردم ایران بود اما نخست وزیری وی تنها 37 روز دوام آورد و انقلاب به وقوع پیوست. با سقوط رژیم پهلوی، شاپور بختیار پس از یک دوره اختفا در تهران مخفیانه به فرانسه رفت و تا زمان ترورش به مخالفت با جمهوری اسلامی پرداخت.شاپور بختیار حدود 12 سال به عملیات علیه نظام جمهوری اسلامی ادامه داد و سرانجام در 15 مرداد 1370 در ویلای مسکونی خود در حومه پاریس به قتل رسید. عکس های زیر که از مجموعه "عباس عطار" از حوادث انقلاب 1357 در ایران انتخاب شده مربوط به 37 روز نخست وزیری بختیار، راهپیمایی‌ها و فرار و اقامت او در فرانسه است.

ایران عصرقاجار به روایت عکاس آلمانی

مهندس و عکاس آلمانی یکی از ارزشمندترین مجموعه ها از ایران در عصر قاجار را عکاسی کرده است که اکنون منبع مهمی برای بررسی زندگی و زمانه مردم ایران در عصر حکومت قاجار است.ارنست هولتزر مهندس و عکاس آلمانی از عکاسان پیشگام نیمهٔ دوم قرن نوزدهم میلادی بود که در عصر حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار به ایران آمد و 20 سال از عمر خود را در اصفهان گذراند.هولتزر در ۷ ژانویهٔ ۱۸۳۵ در روستای "کلاینشمالکالدن" از توابع شهر تورینگن زاده شد. و در سال ۱۸۶۲ پس از آنکه به استخدام دولت انگلیس درآمد، مأمور شد به اصفهان برود و مدیریت تلگرافخانهٔ این شهر را برعهده بگیرد. او در دوران اقامت در اصفهان آنقدر مجذوب زندگی در این شهر شد که پس از پایان مأموریتش با یک دوربین عکاسی به اصفهان بازگشت. وی در بازگشت به ایران در ۱۸۷۰ با مریم حق‌نظر از ارمنیان ایران ازدواج کرد و در همین شهر زندگی خود را اغاز کرد.هولتزر کار عکاسی خود را از همین زمان آغاز کرد و مجموعه با ارزشی از اصفهان در عصر حکومت ضل السلطان شاهزاده قاجاری عکاسی کرد. عکس های او که به شمار هزار می رسد بیشتر مربوط به اصفهان و تعدادی نیز از قم و کاشان و تهران را در بر می گیرد. کتاب‌های"هزار جلوه زندگی" و "ارنست هولتسر، ایران در یکصدوسیزده سال پیش" در برگیرنده عکس هایی از این عکاس عهد قاجار است. در کنار عکس ها از او یادداشت هایی نیز درباره زندگی مردم، اداب و رسوم، پیشه‌ها در این عصر باقی مانده است. هولتسر در ۳ ژوئیهٔ ۱۹۱۱ در جلفای اصفهان درگذشت. عکس های زیر از مجموعه ارنست هولتزر است که در خبرگزاری مهر منتشر شده است. اولین عکس از این مجموعه تصویری از خود عکاس در پیری به همراه خانواده اش است.

 

اصفهان در عهد قاجار

 مجموعه ای دیده نشده از عکس های تاریخی عهد قاجار منتشر شد.این عکس ها که از یک مجموعه شخصی انتخاب و به نمایش درآمده است بناها، اماکن و زندگی مردم اصفهان در عهد قاجار را در برمی‌گیرد. اطلاعات و زیرنویسی درباره عکس ها ذکر نشده و و عکاس هیچیک از عکس‌ها نیز مشخص نیست.

 

گنجینه ایرانی در میراث یونسکو

میراث جهانی یونسکو مکان هایی مانند جنگل، کوه، رود، دریاچه، جزیره، بیابان، آرامگاه، بنای یادبود، ساختمان تاریخی، مجموعه یا شهر هستند که به لحاظ فرهنگی و طبیعی در جهان دارای ویژگی های خاصی باشند.

• تمام میراث فرهنگی و معنوی ایران در یونسکو

نماد میراث جهانی

 

کاخ‌سفید تهران در آستانه تخریب

خانه تاریخی شبیه به کاخ سفید امریکا موسوم به «قصر سنگی» در تهران قرار است به زودی تخریب و سپس به برجی 9 طبقه و با کاربری تجاری، اداری و مسکونی تبدیل شود.خانه تاریخی «کاخ ثابت پاسال» معروف به «قصر سنگی» با وسعت 11 هزار و 543 متر مربع یعنی بیش از یک هکتار، در یکی از گران‌ترین نقاط شهر یعنی خیابان جردن (آفریقا) به عنوان بزرگترین خانه تاریخی تهران شناخته می شود.معماری «کاخ ثابت پاسال» که بی شباهت به کاخ سفید امریکا نیست از قصر «لو پتی تریانون» یکی از کاخ‌های جانبی ورسای در فرانسه کپی‌برداری شده است و اشیای به کار رفته در آن بسیار ارزشمند بوده که قبل از انقلاب به روایتی حدود «15 میلیون دلار» قیمت‌گذاری شده بود.گفته می شود دکوراسیون این خانه را همان دکوراتوری انجام داده بود که مسئول تدارکات چادرهای سلطنتی در تخت جمشید بود و پرده‌های این خانه را از بلژیک آورده و درهای آن متعلق به یک قصر فرانسوی بود. دستگیره‌ها را هم از روی یک مدل مربوط به صد سال پیش و به صورت اختصاصی برای خانه ثابت ساخته بودند.این کاخ پس از انقلاب این کاخ صاحبان متعددی به خود دید و عموما تردد در آن با کاربری «خاص اداری» صورت می‌گرفت. همسایگانی که منازلشان مشرف به این کاخ است، از بی توجهی و عدم رسیدگی ساکنان آن طی 2 سال اخیر و خشک شدن سریع درختان آن علی‌الخصوص درختان کاج می‌گویند. بخش عمده فضای سبز و درختان این خانه یک هکتاری در سال‌های اخیر خشک شده و از بین رفته است.این کاخ در آستانه تخریب قرار دارد و قرار است گودبرداری عظیمی در این خانه تاریخی برای ساخت یک مجتمع عظیم تجاری توسط یکی از سرمایه‌داران بزرگ تهران آغاز شود.کاربری این کاخ در طرح تفصیلی جدید شهر تهران به پهنه کلان (M) و پهنه (M11) یعنی مختلط تجاری، اداری و خدمات مسکونی تغییر یافته و قرار است برجی 9 طبقه و با تراکم ساختمانی 440 درصد و حداقل ضریب سکونت 50 درصد به جای آن ساخته شود. عکس های حسین ظهروند عکاس تسنیم از این کاخ را در زیر می بینید.

 

کنفرانس سران متفقین در تهران

در روز ششم آذر 1322 و درست زمانی که قوای متفقین ایران را به اشغال خود درآورده بودند کنفرانسی در تهران با شرکت فرانکلین روزولت رئیس جمهور آمریکا، وینستون چرچیل نخست وزیر انگلستان و مارشال استالین از اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد که هدف آن برنامه ریزی برای بازکردن جبهه دوم در غرب اروپا و شکست آلمان بود. در جریان جنگ جهانی دوم کشورهای بزرگ متفق که در جنگ علیه دول محور در کنار یکدیگر قرار داشتند، سه کنفرانس مهم در تهران، یالتا و پتسدام در راستای طراحی نقشه‌های جنگی و استراتژی نظامی و نیز اوضاع جهان بعد از پایان جنگ برگزار کردند.کنفرانس تهران در ششم آذر 1322 به مدت سه روز برگزار و در آن پیرامون نقشه‌های جنگی متفقین تا شکست کامل آلمان تصمیم گیری شد. انتخاب تهران برای تشکیل اجلاس رهبران متفقین از مصوبات وزیران خارجه آمریکا، انگلیس و شوروی در مسکو بود.گفته می‌شود از آنجا که وضعیت جبهه‌ی شرقی بحرانی بود استالین از پرواز هوایی به تهران می‌ترسید و تمام تلاش خود را کرد تا کنفرانس را در شرق خاک شوروی برگزار کند اما روزولت و چرچیل موافق نبودند؛ فرانکلین روزولت وضعیت جسمانی نامساعد خود را بهانه کرد و چرچیل نیز از خطرناک بودن برگزاری کنفرانس در خاک شوروی سخن گفت.کنفرانس در ساعت 16:00 روز 28 نوامبر 1943 در محل سفارت شوروی در ایران برگزار شد. از نکات قابل توجه میزبانی ایران در این کنفرانس آن بود که سران امریکا و انگلیس حاضر نشدند به دیدار شاه ایران بروند و این محمدرضا پهلوی بود که به دیدار آنها رفت. دیدار استالین با شاه هم در کاخ مرمر نیز با تلاش و خواهش یکی از اطرافیان شاه به نام احمدعلی سپهر (مورخ‌الدوله) از مسئولان سفارت شوروی صورت گرفت.در شب 29 نوامبر سران سه کشور یک شام دوستانه با هم ترتیب دادند. در این ضیافت چرچیل یک شمشیر تشریفاتی سلطنتی به استالین داد و آن را به مردم استالینگراد و سربازان روسی که برای دفاع از شهر استالینگراد جنگیدند هدیه کرد؛ در روایت مورخان از آن شب نقل است که استالین با دو دست شمشیر را گرفت و آن را از غلاف بیرون کشید سپس بوسه ای به دسته ی آن زد و بعد شمشیر را به دست "مارشال کلیمنت وروشیلف" داد. او در ادامه در سخنانی از مجازات جنایتکاران جنگی پس از جنگ سخن گفت که در این لحظه روزولت به شوخی چرچیل را به جنایت جنگی علیه آلمان متهم کرد. سخن روزولت با واکنش نخست وزیر انگلیس روبر شد و چیزی نمانده بود کار بالا بگیرد که موضوع با وساطت استالین ختم شد.عکس های زیر که از معدود تصاویر باقی مانده از کنفرانس تهران است و ورود سران سه کشور، مذاکرات، میهمانی و عکس یادگاری آنها را شامل می‌شود.

 

زاینده رود پرآب در عهد قاجار

در هفته اخیر پس از ماه‌ها خشکی در زاینده رود آب به بستر خشک آن راه یافت و مردم و کشاورزان منطقه را شادمان کرد.رودخانه زاینده رود که رگ حیاتبخش اصفهان به شمار می رود و در سالهای اخیر به دنبال کاهش بارندگی بارها طعم خشکی را چشیده است چند روزی است پر آب شده و حال و هوای شهر و مناطق اطراف آن را عوض کرده است.گرچه مردم این شهر مدیریت ضعیف در سالهای اخیر را یکی از عوامل خشکی زاینده رود می دانند اما منابع تاریخی از خشکسالی های مداوم این رود در ادوار مختلف حکایت دارد. در گزارش مصور عکاسان قاجار در همین رابطه خشکی زنده رود در عهد قاجار را مشاهده کردید.به گزارش منابع تاریخی خشکی های پیاپی زاینده رود باعث می شود ایده انتقال آب به زنده رود که با کارون سرچشمه مشترکی دارد از قرن ها قبل مطرح شود. گرچه اولین بار چنین طرحی در کتاب تاریخ یعقوبی مطرح شده اما طرح عملیاتی ان از زمان صفوی و با پایتخت شدن اصفهان در دستور کار قرار می گیرد؛ نتیجه کار ایجاد یک بریدگی به طول 300 متر، عرض 60 متر و عمق 50 متر بود."سانسون" سفیر پادشاه فرانسه که در عهد شاه سلیمان صفوی به اصفهان می‌آید ضمن اشاره به خشک شدن زاینده‌رود در فصل تابستان، می‌گوید شاه نقشه ای را در نظر گرفته که آب کارون که رودخانه بزرگی در 12 فرسنگی بالای اصفهان است و فقط کوهی آن را از زاینده‌رود جدا می‌سازد به آن ملحق کند. به نوشته او مسیو ژنه، مهندس فرانسوی نیز الحاق آنها را بر عهده گرفته است. با این حال هم او خبر می دهد که پروژه با کارشکنی صدراعظم وقت، شیخ علی خان زنگنه، متوقف می شود چراکه شیخ علی خان گمان می‌کند در صورت پر شدن زاینده‌رود، دیگر محصولات او در در کرمانشاه و همدان در بازار اصفهان فروش نخواهند رفت.کار انتقال آب در عهد صفوی و قاجار چندان پیشرفتی نمی کند گرچه دراوایل مشروطیت مردم "سده" پیشنهاد می‌کنند که کار انتقال آب از سرگرفته شود و مخارج آنرا دویست هزارتومان برآورد می کنند اما این طرح نیز به اجرا در نمی آید.اما سرانجام در سال 1327 هجری شمسی کلنگ تونل کوهرنگ بزمین زده می شود در 24 مهر 1332 ش اولین تونل انتقال آب به زاینده رود افتتاح می شود. تا این زمان همچنان خشکسالی ادواری در کنار پرآبی سال‌های پر بارش گاه و بی گاه چهره زاینده رود را تغییر می‌دهد. در این میان عکاسان قاجاری که به اصفهان سفر می کرده اند یا عکاسان اصفهانی چون "میناس" عکس های زیادی از سالهای خشکی و پرآبی زنده رود در عهد قاجار عکاسی کرده‌اند. از تاریخ عکس ها اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها نام عکاسان این عکس ها که ارنست هولتزر، آنتوان سوریوگین و میناس هستند برای ما مشخص است.

 

عزاداری در عصر قاجار،از تعزیه تا قفل‌زدن بر بدن

عزاداری در محرم یکی از آئین های مورد توجه شاهان قاجار به شمار می رفت و آنها از این فرصت برای نشان داد پایبندی خود به شرع و ارادتشان به اهل بیت(ع) استفاده می کردند.در عصر قاجار با شروع ماه محرم خیابان ها و کوچه و شهر به پرچم های سیاه مزین می شد و در تهران در نزدیک به دویست هیات مراسم عزاداری بر قرار بود؛ در این میان شاهان نیز همراه با مردمی که رسوم و آداب عزاداری محرم را به جا می آوردند مراسم سوگواری برگزار می کردند.ناصرالدین شاه قاجار که سخت خود را شیفته معصومین و بویژه امام حسین(ع) نشان می داد شاید بیش از دیگر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری عاشورا می دانست. او در طول دوران سلطنت خود با ساخت تکیه دولت که گفته می شود بر اساس ساختمان "رویال البرت هال" در لندن طراحی شده بود هر شب مراسم روضه خوانی و سوگواری برگزار می کرد. در این میان مورخان علاقه زیاد شاه به اجرای نمایش تعزیه را دلیلی بر بنای تکیه دولت در دوره او می دانند. گفته می شود مراسم ویژه عزاداری در تکیه دولت از روز اول محرم و با حضور ده‌ها روضه‌خوان که برای گرم کردن مجلس یکی پس از دیگری به منبر می‌رفتند آغاز می شد و آنان اشعاری در رثای سیدالشهدا(ع) با صدایی خوش قرائت می کردند؛ در ادامه با حضور ناصرالدین شاه مراسم تعزیه خوانی آغاز می شد و تعزیه خوان ها در سکوی مرکزی تکیه به نقل و اجرای مصیبت عاشورا می‌پرداختند.در کنار مراسم رسمی ای که شاه هر ساله برگزار می کرد آئین ها و سنت های ویژه دیگری نیز وجود داشت که مردم پایبند به انجام آن بودند که نذر کردن از مهمترین آنها بود. نقل است در آن روزها کسانی که توانایی اطعام نداشتند هم با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورش، در نذر شریک می‌شدند. حتی پخش لباس سیاه بین فقرایی که توانایی تهیه لباس عزا را نداشتند نیز یکی دیگر نذرهای رایج در تهران قدیم بود که بین فقرا تقسیم می‌شد.از رسوم دیگر عاشورا مراسم قمه زنی بود که در روز عاشورا انجام می گرفت و عزاداران کفن پوش در دسته جات چند نفره اقدام به قمه زنی می کردند؛ در این میان رسومی مانند زخم زنی، سنگ زنی قفل آجین و شمع آجین کردن بدن وجود داشت که اکنون منسوخ شده است. عزادارن برای قفل آجین کردن بدن خود را سوراخ کرده و به آن قفل می زدند که عملی بسیار دردناک بوده و گاه به عفونت و بیماری فرد منجر می شد.در آن روزها عکاسان دربار و غیر دربار نیز بی کار نبوده و مراسم عزاداری و آئین های عزاداری را به ثبت تصویر می رساندند. عکس هایی که کسانی چون محمد حسن میرز، آنتوان سوریوگین، عبدالله قاجار و تنی چند از دیگر عکاسان قاجار از آئین ها عزاداری عصر قاجار گرفته‌اند امروز خود یکی از منابع مستند فرهنگ عزاداری در یکصد سال گذشته است.

تکیه دولت محل برگزاری مراسم ویژه عزاداری با حضور شاه